Financieel geweld komt vaker voor dan we denken. Het is een vorm van misbruik waarbij iemand ongewenst of ongeoorloofd voordeel doet via geld of bezittingen van anderen:

• Oma’s bankkaart die wordt gebruikt voor de boodschappen van de dochter.
• Na een bezoekje van die ‘behulpzame buur’ is er telkens cash geld verdwenen.
• Zonder medeweten, sluit de partner van Antonio een lening af op zijn naam.

Samen online bankieren, het kindergeld ontvangen, boodschappen doen, een lening afsluiten of leefgeld uitkeren. We denken er niet meer bij na, maar achter elk van deze situaties kan financieel geweld verscholen zitten.

Wie is slachtoffer?
Wat kan je doen als hulpverlener?
Tips en inspiratie

Wie is slachtoffer?

Financieel geweld kan iedereen overkomen. Exacte cijfers zijn er niet in België.

In Nederland wel: naar schatting 30.000 ouderen zijn er jaarlijks het slachtoffer van financieel misbruik. Het wordt geregistreerd als de vaakst voorkomende vorm van ouderenmishandeling. (Bron: eindrapport ‘Aard en omvang ouderenmishandeling’, regioplan Beleidsonderzoek Nederland, 2018)

Ouderen of ouders zijn maar een van de doelgroepen die slachtoffer kunnen zijn. (Ex-)partners, personen in een financieel kwetsbare positie of jongeren hebben een aanzienlijke kans om met financieel geweld in contact te komen.

Ouders of ouderen

We zien meer financieel geweld waar er een (vertrouwens-)relatie is. Bijvoorbeeld met naaste familieleden, kennissen of mantelzorgers die regelmatig over de vloer komen. Een vertrouwensrelatie geeft de pleger vrij spel om zich te verrijken. Denk maar aan oneerlijk gebruik van de bankkaart en goederen. Of iemand onder druk zetten om testament, zorgvolmacht of andere documenten aan te passen.

De persoon die financieel misbruik ondergaat wil dat soms niet onder ogen zien. Dat heeft meerdere oorzaken:

• angst om relaties te verliezen en te vereenzamen
• afhankelijkheid van hulp
• het gevoel toch iets te kunnen betekenen voor de pleger
• schaamte om hulp te vragen of onwetendheid

In Nederland liep in 2016 een pakkende campagne ''Financieel misbruik van ouderen' van het Ministerie van Volksgezondheid, welzijn en Sport. Bekijk de video

Ex-partners of samenwonenden

In huiselijke kring vertaalt financieel geweld tussen partners zich in een economische afhankelijkheidsrelatie. De pleger gebruikt controle om zelf financieel voordeel te halen of om de machtsrelatie in stand te houden. Het slachtoffer kan zich sociaal of professioneel niet ontplooien.

Ook kan die afhankelijkheid net belemmeren dat iemand ontsnapt aan een gewelddadige gezinssituatie. Soms maakt de pleger schulden om deze machtsrelatie in stand te houden, soms waren er al schulden en kan de betrokkene er niet zelfstandig uit raken.

“Hij controleerde alle betalingen van onze rekening tot in detail. Ik kreeg ook nooit geld voor mezelf, enkel om boodschappen te doen voor het gezin. Ik had mijn werk en mijn vrienden opgegeven voor hem. Ik was volledig afhankelijk, ontsnappen kon niet want ik had niks.” Karen, 42 jaar.

 Lees het vervolg van de getuigenis op de website van CAW

In de (financiële) hulpverlening

Ook in de professionele hulpverlening wordt financieel misbruik gemeld. Sommige vrijwilligers of professionals zoals budgetbeheerders, schuldbemiddelaars of bewindvoerders hebben als eerste toegang tot het inkomen en de bankzaken van hun cliënt. In deze situaties wordt geprofiteerd van de machtsverhouding en de financieel kwetsbare positie van de cliënt.

Online fraude

Andere frequente voorbeelden zijn fraudegevallen waar (online) snel geld of voordelige aankopen worden beloofd.

Jongeren zijn dan weer vaak het doelwit om hun bankkaart en pincode uit te lenen als ‘geldezel’. Geld wordt via hun bankrekening verder versluist. Daardoor is de dader zelf niet te traceren, maar er hangen wel strafrechtelijke gevolgen boven het hoofd van de geldezel.

Wat kan je doen als hulpverlener?

Het is voor een hulpverlener niet vanzelfsprekend om financieel geweld te detecteren en aan te pakken.

Hou deze signalen in het vizier:

• Steevast eenzelfde vertrouwenspersoon van je cliënt beslist over de geldzaken
• Spullen of geld verdwijnen zonder duidelijke oorzaak
• Er is niet genoeg geld voor voeding, verzorging of medicatie
• Er is geen ruimte om alleen te praten met de betrokkene
• Plotselinge veranderingen in testament of eigendom
• Geen beschikking over het eigen geld of inkomen

Op deze manieren kan je zorgen voor voldoende financiële bescherming van je cliënt :

• Betrek verschillende personen in het netwerk om de geldzaken te bespreken, zodat de verantwoordelijkheid niet bij één persoon blijft.
• Bekijk of het mogelijk is om (online) bankieren aan te leren.
• Bespreek de mogelijkheden en gevolgen van een bankvolmacht of een zorgvolmacht.
• Doe een beroep op de vertrouwenspersoon die aangesteld is bij bewindvoering.
• Bekijk de jaarverslagen vrijgegeven in de procedure CSR.
• Analyseer samen met de cliënt de bankuittreksels.

Tips en inspiratie

• Factsheet Financieel misbruik
  Deze factsheet (uit Nederland) geeft een helder overzicht van de signalen, risicofactoren en aandachtspunten van financieel misbruik.
• Brochure ‘Financieel Misbruik bij ouderen, wat u als professional en/of vrijwilliger moet weten’
  In deze kennisbundel vind je een lijst van signalen, tips om het gesprek aan te gaan en financieel misbruik te voorkomen. Let op: geschreven vanuit de Nederlandse context.
• Geld en Geweld. Armoede en schulden in afhankelijkheidssituaties
  Dit boek schetst een uniek beeld van vier praktijkvoorbeelden die een oplossing zoeken voor de complexe financiële situatie in machtsrelaties.